Љубчо Георгиевски на суд: Ванчо Михајлов не е фашист, а борец за Македонија

Во време кога јавниот дискурс во Македонија сè повеќе се претвора во поларизирана арена каде што историјата се користи како политичко оружје, поранешниот премиер Љубчо Георгиевски покажа храброст што е ретка појава кај македонските политичари — да застане во одбрана на непопуларна, но историски заснована вистина.

На судењето за поранешниот претседател на бугарскиот клуб „Иван Михајлов“ во Битола, Георгиевски, иако не е поврзан лично со обвинетиот, одлучи да сведочи. Не за политички поени, туку од длабоко вкоренето уверување дека не се суди само на човек, туку на историјата, на една идеја — идејата за македонска самостојност, чиј симбол, според него, бил Ванчо Михајлов.

Љубчо Георгиевски не е историчар — тој е сведок на политичката реалност

Обвинителката на судењето потенцираше дека Георгиевски не е дипломиран историчар, но таа заборави едно клучно нешто: тој е политичар со децении искуство, основач на ВМРО-ДПМНЕ и еден од најгласните поборници за независноста на Македонија. Во една држава каде што историската наука често е подредена на дневната политика, потребни се гласови од надвор од академскиот круг кои ќе ја предизвикаат догмата.

Георгиевски го кажа тоа јасно: тој е ванчовист, затоа што Ванчо Михајлов го гледа како симбол на борбата за независна Македонија. Ова е позиција што не мора да се прифати без критика, но мора да се разбере, бидејќи доаѓа од место на идеолошка конзистентност, а не моментална политичка калкулација.

Историјата не е црно-бела

Голем дел од јавноста го осудува Михајлов автоматски, поврзувајќи го со фашизмот, без да се навлезе во контекстот на неговото време. Георгиевски потсетува на фактот дека Михајлов се повлекол од активна политика во 1934 година — пред да се оформи фашистичкиот режим во неговиот полн обем. Поважен е аргументот дека Михајлов, повикан од германските сили во 1944 година да формира држава, се откажал кога сфатил дека тоа би довело до граѓанска војна. Тие одлуки не се одлуки на фашист, туку на човек кој сфаќа што значи национална одговорност.

Повеќето што го критикуваат Михајлов никогаш не го прочитале неговото дело, ниту пак ги анализирале архивите кои зборуваат за неговата улога во заштита на Евреи преку мрежата на ванчомихајловисти — нешто што исто така го истакна Георгиевски на судењето.

Проблемот е во идеолошката нетолеранција

Денес, сè што има врска со бугарската страна на историјата на Македонија се третира како непријателско. Но Македонија не може да си ја дозволи оваа форма на историографска изолација. Ако сакаме да бидеме вистински самостојни, мора да имаме капацитет и храброст да се соочиме со сите аспекти на нашето минато — дури и со оние што не се вклопуваат во доминантната нарација.

Затоа Георгиевски има право кога вели дека се создава табу околу името на Ванчо Михајлов. Табуата не се здрав основ за национален идентитет — тие се опасност за демократијата и плуралноста.

Заклучок: Не се суди човек — се суди идеја

Љубчо Георгиевски, со своето сведочење, не бранеше само еден човек или еден клуб. Тој бранеше право на различно мислење, на историска дебата, на идеолошка слобода. Ако Македонија сака да биде модерна, европска демократија, тогаш не смее да дозволи процеси што ќе наликуваат на политички судења врз основа на историски ставови.

Иронично, токму овој судски процес го потврди тоа што Георгиевски го зборува со децении: дека Македонија сè уште се плаши од вистината. Но, вистината, колку и да е непријатна, не може да се забрани. Може само да се одложи.